(Sağlık Hukuku Okuryazarlığı Serisi – Bölüm 4)
Giriş
Sağlık hizmeti, sadece tıbbi bir süreç değil aynı zamanda hukuki bir ilişkidir. Bu ilişkinin tarafları olan hasta ve hekim, farklı hak ve yükümlülüklere sahiptir. Türkiye’de hasta haklarını düzenleyen en temel kaynaklardan biri, 01.08.1998 tarihli ve 23420 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Hasta Hakları Yönetmeliği’dir.
Bu yazıda, yönetmelikteki temel hasta haklarını ele alacak ve her birini hekim açısından pratik sorumluluklarla yorumlayacağız. Amacımız, hekimler için hukuk okuryazarlığını artırmak ve günlük pratikte dava risklerini azaltacak farkındalık kazandırmaktır.
1. Sağlık Hizmetlerinden Adalet ve Hakkaniyete Uygun Yararlanma Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Her birey, sağlık hizmetlerine adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde ulaşma hakkına sahiptir. Dil, din, ırk, cinsiyet, siyasi görüş, ekonomik veya sosyal durum nedeniyle ayrımcılık yapılamaz.
Hekim Açısından Yorum
- Acil serviste veya poliklinikte “öncelik sırası” tıbbi kriterlere göre belirlenmelidir.
- Hekim, kendi özel düşünceleri nedeniyle hasta ayırımı yapamaz.
- Ücret, sosyal güvence ya da kurumsal farklılıklar; acil müdahale yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Pratik İpucu
👉 Özellikle acil servis ve yoğun bakım gibi kritik birimlerde, hasta kabul kriterlerinin yazılı ve şeffaf olması, ileride hukuki tartışmaların önüne geçer.
2. Bilgilendirilme ve Aydınlatılmış Onam Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hastalar, kendilerine uygulanacak tanı ve tedavi yöntemleri, riskler, komplikasyonlar ve alternatifler hakkında anlaşılır bir dille bilgilendirilme hakkına sahiptir. Bu bilgilendirme sonucunda verdikleri rıza, geçerli kabul edilir.
Hekim Açısından Yorum
- Salt onam formu imzası yeterli değildir; süreçte sözlü bilgilendirme yapılmalıdır.
- Hastanın sorularına zaman ayrılmalı; tıbbi terimler sadeleştirilmelidir.
- Komplikasyonların anlatılmaması, Yargıtay kararlarına göre sorumluluk doğurur.
Örnek Yargı Kararı
- Yargıtay 13. HD, 2017/8515 E., 2020/5427 K.: “Komplikasyon gerçekleşmiş olsa dahi, hastanın bu konuda bilgilendirilmemesi hekimin sorumluluğunu doğurur.”
Pratik İpucu
👉 Her bilgilendirmeden sonra, “hasta bilgilendirildi, soruları yanıtlandı” notu dosyaya eklenmeli.
3. Sağlık Kuruluşunu ve Personelini Seçme ve Değiştirme Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hasta, kendisine sağlık hizmeti sunacak olan kuruluşu ve hekimi seçme, tedavi sürecinde değiştirme hakkına sahiptir.
Hekim Açısından Yorum
- Kamu kurumlarında pratikte sınırlı olsa da, özel sektörde hasta seçim özgürlüğü çok daha belirgindir.
- Hekim, hasta değişiklik talebine karşı olumsuz tepki göstermemeli, süreci şeffaf yürütmelidir.
Pratik İpucu
👉 Hasta değişiklik talebini yazılı tutanak altına almak, hekimin ileride olası iddialara karşı güvencesidir.
4. Mahremiyet ve Gizlilik Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hastanın tüm tıbbi verileri ve özel yaşamına ilişkin bilgileri gizli tutulmalıdır. Bu bilgiler, hasta rızası olmadan üçüncü kişilerle paylaşılamaz.
Hekim Açısından Yorum
- Hasta dosyası, laboratuvar sonuçları, görüntüler güvenli ortamda saklanmalı.
- Öğrencilerle/meslektaşlarla yapılan eğitimlerde kimlik bilgileri gizlenmeli.
- İstisna: Adli rapor düzenleme, bulaşıcı hastalık bildirimi gibi kanuni zorunluluklar.
Örnek Yargı Kararı
- AYM, 2014/4686 Başvuru (2016): Hastanın kişisel verilerinin izinsiz paylaşılması özel hayatın gizliliğinin ihlali sayılmıştır.
Pratik İpucu
👉 Dijital kayıtlarda güvenlik protokolleri (şifreleme, erişim kısıtlaması) önemlidir.
5. Tedaviyi Reddetme ve Durdurma Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hasta, kendisine önerilen tedaviyi reddedebilir veya durdurulmasını talep edebilir. Ancak bu durumda, oluşabilecek olumsuz sonuçlardan hastanın kendisi sorumludur.
Hekim Açısından Yorum
- Reddin mutlaka yazılı olarak alınması gerekir.
- Acil/hayati risk durumlarında hekim müdahale edebilir (zorunlu müdahale ilkesi).
- Reddetme durumunda, “bilgilendirme yapıldı, olası sonuçlar anlatıldı” ifadesi dosyaya yazılmalıdır.
Pratik İpucu
👉 “Tedaviyi reddetme formu” standartlaştırılmalı ve dosyaya eklenmeli.
6. İnsan Onuruna Yakışır Şekilde Sağlık Hizmeti Alma Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hasta, onur ve saygınlığının korunacağı bir ortamda sağlık hizmeti almalıdır.
Hekim Açısından Yorum
- Küçük düşürücü, yargılayıcı, azarlayıcı tutumlar hukuken de sorun oluşturur.
- Özellikle iletişim kazaları, davaların en sık tetikleyicilerindendir.
Pratik İpucu
👉 “Kötü haber verme” eğitimi tüm sağlık personeline verilmelidir.
7. Güvenlik Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hastalar, sağlık hizmeti sırasında kendi güvenliğinin korunmasını talep etme hakkına sahiptir.
Hekim Açısından Yorum
- Enfeksiyon kontrolü, sterilizasyon, ilaç güvenliği, cihaz güvenliği bu hakkın parçasıdır.
- Organizasyon kusuru (personel eksikliği, cihaz arızası, yanlış ilaç verilmesi) kurumun sorumluluğuna girer.
Pratik İpucu
👉 Olay bildirimi (adverse event reporting) aktif uygulanmalı; “yokmuş gibi göstermek” en büyük hatadır.
8. Başvuru, Şikâyet ve Dava Hakkı
Yönetmelikteki Düzenleme
Hasta, hak ihlali durumunda başvuru, şikâyet ve dava açma hakkına sahiptir.
Hekim Açısından Yorum
- Şikâyet süreçlerinde hekimin kayıtları düzenli ve iletişimi net ise, davalar daha kolay savunulabilir.
- Şikâyet başvuruları hekime karşı kişisel değil, çoğunlukla sistemsel eksikliklerle ilgilidir.
Pratik İpucu
👉 “Hasta memnuniyeti birimleri”ne gelen şikâyetler sadece idari değil, hukuki risk göstergesi olarak da değerlendirilmelidir.
Hekim Açısından Genel Değerlendirme
- Kayıt ve onam yönetmeliğin ruhunu oluşturur.
- İletişim çoğu davanın önleyicisi olabilir.
- Organizasyon kusuru göz ardı edilmemelidir; hekimin sorumluluğu kadar kurumun sorumluluğu da vardır.
- Hukuk okuryazarlığı, sadece dava korkusunu azaltmaz; aynı zamanda hasta güvenini de artırır.
Sonuç
Hasta Hakları Yönetmeliği, hekime karşı bir “yaptırım aracı” değil; aslında rehber bir metindir. Yönetmelikteki her hak, hekim için de pratikte yol gösterici ilkeler içerir.
Unutmayalım: Hastanın hakları ile hekimin hakları birbirini dışlamaz; doğru yorumlandığında, her ikisini de korur.
Kaynakça (Resmî ve Akademik)
- Hasta Hakları Yönetmeliği, Resmî Gazete, 01.08.1998, Sayı: 23420.
- TTB Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, 1999.
- Yargıtay 13. HD, 2017/8515 E., 2020/5427 K. (Komplikasyon ve bilgilendirme).
- AYM, 2014/4686 Başvuru, 2016 (Mahremiyet hakkı ihlali).
- Yargıtay 13. HD, çeşitli kararlar (onam, kayıt, tazminat).
- Sağlık Bakanlığı, Hasta Hakları Uygulamaları Genelgesi, 2011.
Dipnot 
Yorum bırakın